نمونه کارهای انجام شده در حوزه پردازش متون روایی

موسسه نور به دسته‌بندی خودکار متون فقهی در 9 باب فقهی از پیش تعریف شده پرداخته است[1]. همچنین تشخیص ماشینی روایات مشابه یکی دیگر از کارهایی که این موسسه ارائه نموده است. در راستای رده‌بندی احادیث نیز، تحقیق دیگری (جبرا 2010) به رده‌بندی احادیث اهل سنت در 13 باب موضوعی پرداخته است[2].

در پژوهشی (سعد و دیگران 2010) چارچوبی برای ذخیره و بازنمایی دانش اسلامی مبتنی بر هستان‌شناسی ارائه شده و سعی کرده‌اند متشابهات قرآن را با استفاده از آن توضیح دهد[3].

یکی از تحقیقاتی که در پردازش متون روایی به آن مکرر پرداخته شده است، استخراج خودکار نام راویان حدیث از روایت است. صالح بالقاسم و زکریا در سال 2017[4] با ترکیب روش‌های مبتنی بر قانون و معیارهای آماری به استخراج نام راویان پرداخته‌اند که امتیاز معیار f-measure را برای روش خود، 80 درصد اعلام کرده‌اند. در این راستا تشخیص موجودیت نامدار در مجموعه متون روایی (محمود 2017) یکی از تحقیقات دیگری است که انجام شده است[5].

هراگ در 2013 به ارائه روشی برای خوانش احادیث صحیح بخاری و ذخیره آن در قالب یک مجموعه داده ساخت یافته پرداخته است[6]. در سال 2017 الخطیب و همکاران یک هستان‌شناسی عربی از روایات با حدود 8500 هم‌نشین و روابط آنها شامل هم معنی، متضاد و ارجاع به کتاب منبع ایجاد کردند[7].

تشخیص خودکار حدیث قوی و ضعیف در روایات، پژوهش دیگری است که در زمینه متون روایی صورت گرفته است. برای مثال با استفاده از ویژگی‌های متوسط طول کلمات، بار معنایی کلمات استفاده شده (الوا 2018)[8] و استفاده از طبقه و جایگاه راوی (عزمی 2014)[9] تحقیقاتی برای تشخیص خودکار حدیث قوی و ضعیف صورت گرفته است. در این راستا و در تحقیق دیگری، صحت احادیث جمع آوری شده از وب با استفاده از مجموعه‌ی دادگان از پیش تعریف شده احادیث و انواع آن (شتناوی 2011) مورد بررسی قرار گرفته است[10].

ساخت درختواره راویان حدیث از متون روایات و ترجمه آنها به زبان دیگر (عزمی 2010[11] و الیاس [12]2016)  نقطه‌ی دیگری است که مورد توجه پژوهشگران است. در این راستا دو تحقیق دیگر صورت گرفته و یک هستان‌شناسی از روابط میان راویان، نسب آنها و ارتباط آنها با احادیث مختلف ایجاد کرده‌اند (بَرَکَه 2014[13] و بشارت [14]2016).

ایجاد هستان‌شناسی از متون روایی یکی از حوزه‌هایی است که تحقیقات مختلفی به آن پرداخته‌اند. از جمله می‌توان به تحقیقی اشاره نمود (السنسله 2017[15]) که در آن یک هستان‌شناسی از پیامبران و رسل، کتاب‌های آنها و تعالیم و زندگی آنها در قرآن و روایات ساخته شده است. یا در تحقیق دیگری روشی برای جستجوی معنایی متون روایی با استفاده از آنتولوژی ایجاد شده بر روی موضوع «زکات» ارائه شده است (المصری [16]2018).

در متون روایی به زبان مالزیایی دو تحقیق شاخص وجود دارد که یکی پیرامون استفاده از تحلیل موضوع برای پرس‌وجو در مستندات روایی به زبان مالزیایی پیرامون مفهوم «حلال» (هانوم و دیگران [17]2014) است و دیگری مستندات روایی مرتبط را با استفاده از بسط پرس‌وجوی کاربر توسط دانشنامه مالزیایی (رحمان 2010[18]) استخراج می‌کند.

در سال 2016 نجیب، پایگاهی از متون روایی ایجاد نمود که برای هر یک از روایت‌ها سلسله راویان، راوی اصلی، شماره کتاب و باب آن روایت در قالب فایل XML ارائه شده بود[19].

یکی از جدیدترین تحقیقاتی که در حوزه پردازش متون روایی انجام شده است، ارائه یک سامانه‌ی پرسش و پاسخ در حوزه احادیث با استفاده از دانش‌های زبانی موجود بر روی روایات می‌باشد (عبدی 2019[20]).

 

[1] http://labs.noornet.net/FA/TextClassifier.aspx

[2] Jbara, Khitam. "Knowledge discovery in Al-Hadith using text classification algorithm." Journal of American Science 6.11 (2010): 409-419.

[3] Saad, Saidah, et al. "A framework for Islamic knowledge via ontology representation." 2010 International Conference on Information Retrieval & Knowledge Management (CAMP). IEEE, 2010.

[4] Balgasem, Soad Saleh, and Lailatul Qadri Zakaria. "A hybrid method of rule-based approach and statistical measures for recognizing narrators name in hadith." 2017 6th International Conference on Electrical Engineering and Informatics (ICEEI). IEEE, 2017.

[5] Mahmood, Ahsan, Hikmat Ullah Khan, and Wahab Khan. "Query based information retrieval and knowledge extraction using Hadith datasets." 2017 13th International Conference on Emerging Technologies (ICET). IEEE, 2017.

[6] Harrag, Fouzi. "Text mining approach for knowledge extraction in Sahîh Al-Bukhari." Computers in Human Behavior 30 (2014): 558-566.

[7] Alkhatib, M., Monem, A. A., & Shaalan, K. (2017). A Rich Arabic WordNet Resource for Al-Hadith Al-Shareef. Procedia Computer Science, 117, 101-110.

[8] Elewa, A. (2018). Authorship verification of disputed Hadiths in Sahih al-Bukhari and Muslim. Digital Scholarship in the Humanities, 34(2), 261-276.

[9] Azmi, Aqil M., and Amjad M. AlOfaidly. "A novel method to automatically pass hukm on Hadith." Proceedings of the 5th International Conference on Arabic Language Processing (CITALA’14). 2014.

[10] Shatnawi, Mohammed Q., Qusai Q. Abuein, and Omar Darwish. "Verification hadith correctness in islamic web pages using information retrieval techniques." Proceedings of International Conference on Information & Communication Systems. 2011.

[11] Azmi, Aqil, and Nawaf Bin Badia. "iTree-Automating the construction of the narration tree of Hadiths (Prophetic Traditions)." Proceedings of the 6th International Conference on Natural Language Processing and Knowledge Engineering (NLPKE-2010). IEEE, 2010.

[12] Alias, N., Rahman, N. A., Ismail, N. K., Nor, Z. M., & Alias, M. N. (2016, August). Graph-based text representation for Malay translated hadith text. In 2016 Third International Conference on Information Retrieval and Knowledge Management (CAMP) (pp. 60-66). IEEE.

[13] Baraka, Rebhi S., and Y. Dalloul. "Building Hadith ontology to support the authenticity of Isnad." Building Hadith ontology to support the authenticity of Isnad 2.1 (2014).

[14] Basharat, Amna, et al. "Semantic Hadith: Leveraging Linked Data Opportunities for Islamic Knowledge. " LDOW@ WWW. 2016.

[15] Al-Sanasleh, H. A., & Hammo, B. H. (2017, October). Building domain ontology: Experiences in developing the prophetic ontology form Quran and hadith. In 2017 International Conference on New Trends in Computing Sciences (ICTCS) (pp. 223-228). IEEE.

[16] El Massry, Ahmed Jammal. "? An Ontology-based Approach to Support Semantic Search in Hadith (Zakat Domain)." An Ontology-based Approach to Support Semantic Search in Hadith (Zakat Domain) (2018).

[17] Hanum, H. M., Bakar, Z. A., Rahman, N. A., Rosli, M. M., & Musa, N. (2014). Using topic analysis for querying halal information on Malay documents. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 121, 214-222.

[18] Rahman, Nurazzah Abd, Zainab Abu Bakar, and Tengku Mohd Tengku Sembok. "Query expansion using thesaurus in improving Malay Hadith retrieval system." 2010 International Symposium on Information Technology. Vol. 3. IEEE, 2010.

[19] Najeeb, M. M. "XML database for hadith and narrators." American Journal of Applied Sciences 13.1 (2016): 55-63.

[20] Abdi, Asad, et al. "A Question Answering System in Hadith using Linguistic Knowledge." Computer Speech & Language (2019): 101023.